امیرحسین حلبیان؛ نادر پروین؛ رویا نقیب زاده
چکیده
امروزه افزایش درجه حرارت برخی از مناطق پرجمعیت شهری در مقایسه با محدوده روستایی اطراف، پدیدهای تحت عنوان جزیره گرمایی شهری را بهوجود آورده و موجب بروز مشکلات فراوانی شده است. جزیره حرارتی شهری، سطحی از شهر است که به میزان قابلتوجهی از مناطق روستایی اطراف گرمتر است. بدین منظور، ابتدا 8 تصویر ماهوارهای دوره ...
بیشتر
امروزه افزایش درجه حرارت برخی از مناطق پرجمعیت شهری در مقایسه با محدوده روستایی اطراف، پدیدهای تحت عنوان جزیره گرمایی شهری را بهوجود آورده و موجب بروز مشکلات فراوانی شده است. جزیره حرارتی شهری، سطحی از شهر است که به میزان قابلتوجهی از مناطق روستایی اطراف گرمتر است. بدین منظور، ابتدا 8 تصویر ماهوارهای دوره گرم سال شهر اراک، طی بازه زمانی 1985 تا 2017 با استفاده از دادههای سنجندههای (TM) لندستهای 4 و 5، (+ETM) لندست 7، (OLI / TIRS) لندست 8 جمعآوری و استخراج گردید. بعد از پیشپردازشهای لازم، شاخصهای تفاضل پوشش گیاهی نرمال (NDVI)، دمای سطح زمین (LST) و شاخص پراکندگی عرصه حرارتی شهر با ارزیابی اکولوژیکی (UTFVI) محاسبه گردید. الگوریتم مورد استفاده برای استخراج درجه حرارت سطح زمین، الگوریتم تک پنجره (Mono_Window) میباشد که گسیلمندی آن با استفاده از شاخص پوشش گیاهی (NDVI) بهدست آمد. براساس نتایج حاصل از پردازش تصاویر، مکانهای دارای جزیره حرارتی، چگونگی تغییرات دمایی شهر، ارتباط بین تغییرات دمای سطح زمین با پوشش سطحی بررسی و تحلیل گردید تا جزایر حرارتی شهری اراک شناسایی و تحلیل شوند. نتایج بهکارگیری شاخصهای (NDVI) و (LST) نشان داد که، بیشترین نمود جزایر حرارتی، در مناطق با کاربری صنعتی، مکانهای پرترافیک و دارای آلودگی شدید هوا و تراکم بالای جمعیت، مناطق با پوشش گیاهی ضعیف، مناطق دارای بافت فشرده و فرسوده مشاهده گردید. تحلیل نقشههای دمایی نیز مشخص کرد که، کاربریهای مسکونی بهسرعت پیشرفت نمودهاند و همچنین کاربریهای صنعتی در حاشیههای شهر بهویژه در منطقه یک شهرداری باعث افزایش دما در آن مناطق شده است. تغییرات مقیاس زمانی الگوهای دمایی اراک نشان داد که، از سال 1985 تا 2017 در منطقه یک شهرداری (شرق و شمالشرقی اراک) حدود 4/3 درصد بر مساحت طبقه چهارم دمایی(41 تا 48 درجه سانتیگراد) افزوده شده و الگوهای حرارتی در منطقه مذکور بیشترین شدت دمایی را داشته است. در منطقه دو و سه شهرداری که جزء بافت قدیمی و با تراکم شدید کاربریهای مسکونی مشخص و ازنظر پوشش گیاهی فقیر هست نیز باعث تجمع دماهای نسبتاً بالا در این مناطق شده است. در منطقه چهار و پنج به دلیل وجود پوشش گیاهی انبوه، میزان تجمع جزایر حرارتی کم بوده و همواره دمای پایینتر ثبات داشته است. در حاشیههای شهری به دلیل کمربند شمالی و ترافیک و تردد ماشینهای سنگین، جزایر حرارتی بهصورت نواری تشکیلشده است. توسعه کاربری شهری در طول دوره مورد مطالعه، بسیار محسوس بوده است. بهطوریکه از سال 2002 به بعد، شاهد افزایش دما و کاهش مساحت پوشش گیاهی در سطح وسیعی از شهر اراک بودیم. براساس نتایج حاصل از شاخص (UTFVI)، در حاشیههای شهر، به علت وجود تجمع جزایر حرارتی، وضعیت دمای بحرانی آزاردهنده حاکم است. اما در مکانهای با پوشش گیاهی و تعدیل دما، بهویژه منطقه 4 و 5 وضعیت بحرانی اندکی، حاکم بوده است.