نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه زنجان

2 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

شبکه معابر شهری از مهمترین شریان‌های حیاتی شهرها محسوب می‌شوند که مخصوصاً بعد از بحران، در عملیات امداد و نجات، تخلیه‌ی مجروحان و آسیب دیدگان تأثیر بسزایی دارند. بنابراین ارزیابی آسیب‌پذیری شبکه معابر شهری و برنامه‌ریزی برای کاهش این آسیب‌ها امری ضروری می‌نماید. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی با هدف ارزیابی شبکه معابر شهری در برابر زلزله با رویکرد مدیریت بحران در منطقه 1 تبریز انجام گرفته است. برای ارزیابی آسیب‌پذیری شبکه معابر منطقه1 تبریز، 3معیار درجه محصوریت، تراکم و ویژگی‌های ساختمانی انتخاب شدند که معیار تراکم شامل زیر معیار تراکم جمعیتی و تراکم ساختمانی و معیار ویژگی‌های ساختمانی شامل پنج زیر معیار قدمت بنا،کیفیت بنا، نوع کاربری، سطح اشغال و نوع مصالح می‌باشد که هریک از این زیر معیارها، خود نیز دارای چندین زیرمعیار هستند که با روش دلفی ارزش‌گذاری شدند. در نهایت پس از ارزیابی آسیب‌پذیری معابر در هر زیر معیار، با روش ارزیابی چندمعیاره (MCE) در قالب نرم افزار IDRISI، معیارها همپوشانی شدند. نتایج نهایی حاکی از این است که، آسیب‌پذیری شبکه معابر محدوده‌ی مورد مطالعه (جز در محلات نوساز)، بیشتر از حد متوسط، و عمدتاً زیاد و خیلی زیاد است. آسیب‌پذیری شبکه معابر در محلات اسکان غیررسمی بیشتر به چشم می‌خورد که در برنامه‌ریزی‌ها باید در اولویت قرار بگیرند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessment of urban road network vulnerability against earthquake by crisis management approach Case study: region1/Tabriz

نویسندگان [English]

  • Mohsen Ahad Nejad Roshti 1
  • Shahrivar Roustaei 2
  • Mohammad Javad Kameli far 3

1 Associate professor in Geography and urban palnning Zanjan University

2 Associate professor in Geography and urban planning Tabriz University

3 Student of Ph.d, Geography and urban planning Shahid Chamran University

چکیده [English]

 Urban road network is one of the most important urban arteries which has a significant impact on the relief and rescue operations, the evacuation of the injured and harmed people, especially after the crisis. Therefore, assessing the vulnerability of urban road network and planning to reduce these harms is necessary. This descriptive-analytical research was conducted with the aim of evaluating the urban road network against earthquake by crisis management approach in region 1 of the city of Tabriz. In order to assess the vulnerability of urban road network of Tabriz region 1, three criteria of confinement degree, density, and constructional characteristics were selected. The density criterion includes the sub-criteria of population density and constructional density and the criterion of building characteristics includes five sub-criteria ofage of the building, the quality of the building, type of use, occupation level and type of materials. Each one of these sub-criteria has several sub-criteria as well, which were evaluated by Delphi method. Finally, after assessing the vulnerability of the roads in each sub-criterion, the layers were overlaid by the Multi-criteria Evaluation (MCE) method in the form of IDRISI software. The final results indicate that the vulnerability of the study area roads network (excludingthe newly built neighborhoods) is more than moderate, and is mostly high and very high.The vulnerability of the roads networkis more common in informal residential neighborhoods which should be considered as a priority in planning.

کلیدواژه‌ها [English]

  • crisis management
  • Urban road network
  • Tabriz
آوازه و جعفری؛ آذر و نسرین (1385)، بررسی توانمندی‌ها و محدودیت‌های بیمارستان‌های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی  زنجان در مدیریت بحران (برنامه‌ریزی، سازهای و غیرسازهای)، همایش سراسری راهکارهای ارتقاء مدیریت بحران در حوادث و سوانح غیرمترقبه.
احدنژاد روشتی، محسن (1388), مدل‌سازی آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله، نمونه موردی شهر زنجان رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی دکتر مهدی قرخلو، دانشگاه تهران.
احمدی، لیلا (1390)، تحلیل فضایی مدیریت بحران در بخش مرکزی شهرها با استفاده از GIS (نمونة موردی: بخش مرکزی شهر تبریز)، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد به راهنمایی دکتر علی زنگی‌آبادی، دانشکدة علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی، دانشگاه اضفهان.
بالایی لنگرودی، صالحی، باقرصاد و مهرجو؛ بهروز، اسماعیل، مصطفی و محسن (1389)، محاسبه‌ی انسداد معابر در اثر فروریزش آوار در هنگام زلزله به روشRISK-UE در  خیابان رودکی شهر تهران، حد فاصل بین خیابان آذربایجان و خیابان آزادی، کنفرانس ملی زلزله و آسیب‌پذیری اماکن و شریان‌های حیاتی.
بیات مختاری، علی، مریم و اکرم (1389)، بهبود عملکرد مدیریت بحران در حمل‌ونقل شهری، کنفرانس ملی زلزله و آسیب‌پذیری اماکن و شریان‌های حیاتی.
دفتر آمارهای جمعیت نیروی کار و سرشماری (1387)، مقایسه ویژگی‌های جمعیتی و اجتماعی مناطق 22 گانه شهر تهران براساس داده‌های سرشماری 1385، تهران، سازمان آمار ایران.
زارع، مهدی(1380)، خطر زمین‌لرزه و ساخت وساز در حریم گسل شمال تبریز و حریم گسلش گسل‌های زمین‌لرزه‌ای ایران، پژوهشنامة زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، سال چهارم، شمارة دوم و سوم، تابستان و پاییز.
زنگی آبادی، قائد رحمتی وسلطانی، علی، صفر و لیلا (1391)، برنامه‌ریزی مدیریت بحران زلزله در شهرها، انتشارات شریعة توس، مشهد.
زنگی آبادی، صنیعی  و وارثی؛ علی، راحله و حمیدرضا (1387)، تحلیل آماری خطر پذیری مناطق 11 و12 شهر تهران در برابر زلزله، فصلنامه مدرس علوم انسانی، ش3، صص 92-111.
ساعد موچشی و عشق آبادی؛ رامین و فرشید(1389)، مقاله‌ی تحلیل معابر شهری تهران از دیدگاه آسیب‌پذیری زلزله، کنفرانس ملی مدیریت بحران: زلزله و آسیب‌پذیری اماکن وشریان‌های حیاتی.
 شکیب و مقدسی موسوی؛ حمزه و علی (1385)، مدیریت بحران در پایتخت، مجموعه مقالات دومین سمینار  ساخت و ساز در پایتخت،1تا3 خرداد، دانشگاه تهران.
 شیعه، حبیبی و ترابی؛ اسماعیل، کیومرث و کمال (1389)، مقاله بررسی آسیب‌پذیری شبکه‌های ارتباطی شهرها در مقابل زلزله با استفاده از GIS,IHWP، باغ نظر، شماره سیزده/ سال هفتم/ بهار، 48-35.
 عزیزی و همافر؛ محمدمهدی و میلاد (1391)، آسیب‌شناسیِ لرزه‌ای معابر شهری (مطالعه موردی: محله کارمندان، کرج)، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی دوره 17 شماره 3 پاییز.
 فیروزی، مهناز (1388)، مطالعة مشخصات ژئوتکنیکی آبرفت‌های مسیر خط 2 قطار شهری تبریز با استفاده از آزمایشات پرسیو متری، پایان‏نامة کارشناسی ارشد زمین‏شناسی گرایش مهندسی، استاد راهنما: رسول اجل لوئیان ابراهیم اصغری، دانشگاه اصفهان. دانشکدة علوم.
مختارزاده، سرگلزایی و بیدرام؛ صفورا، شریفه و رسول (1389)، مقاله ارزیابی روشمند آسیب‌پذیری معابر در برابر زلزله، کنفرانس ملی زلزله و آسیب‌پذیری اماکن و شریان‌های حیاتی.
نیکوکار،  جدی و کریمی اول؛ غلامحسین، سید مجید و حسین(1393)، طراحی الگوی راهبردی مدیریت بحران‌های طبیعی استان گلستان، نشریه پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، جلد 21، شماره اول.
ولی‌زاده کامران، خلیل (1380)، پهنه‌بندی خطر زلزله با استفاده از سنجش از دور و GIS در شهرستان تبریز، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
18. Alexander, D. (2002). principles of Emergency and Managements, OxfordUniversity Press
19. Bono, F & Gutiérrez, E(2011). A network-based analysis of the impact of structural damage on urban accessibility following a disaster: the case of the seismically damaged Port Au Prince and Carrefour urban road networks, Jourmirzanal of Transport Geography 19: 1443-1455
20. Ciriannia. F, Fontea. F, Leonardia. G, Scopellitia. F, Analysis of Lifelines Transportation Vulnerability, SIIV - 5th International Congress - Sustainability of Road Infrastructures,Published by Elsevier Ltd,  Procedia - Social and Behavioral Sciences 53 ( 2012 ) 29 - 38.
21.  Dalin, Q & Luping, Y(2012). Vulnerability Analysis of Road Networks, JOURNAL OF TRANSPORTATION SYSTEMS ENGINEERING AND INFORMATION TECHNOLOGY Volume 12, Issue  1, February.
22. Haryo Nugroho, B. (2011). Urban Risk Analysis Based on Earthquake HazardVulnerability Area in Bantul Regency, MSc. Thesis, Natural ResourcesManagement Program, Bogor Agriculture University, Bogor.
23. Mc Conkey, D(1987). Planning for uncertainty, Business Horizons Journal.
24. Mirzaei, H. Yavar, B. Mirtaheri, M. (2008): lessons learn from disaster management in sistan drough along the world 7 intrnational pora, davos, Switzerland.
25. Monge, O. Alexoudi, M. Argyroudis, S(2004). An advanced approach toearthquake risk scenarios with applications to different European towns.
26. Nagae, T. Fujihara, T. Asakura, Y(2012). Anti-seismic reinforcement strategy for an urban road network, Transportation Research Part A 46, 813-827.
27. Rashid, T. & J. Weeks,( 2003). -Assessing Vulnerability to Earthquake Hazardsthrough Spatial Multi Criteria Analysis of Urban Areas-, INT. J.Geographical Information Science, Vol. 17, No. 6, Pp. 547-576.
28. Taylor, M & Este, G(2006). Transport Network Vulnerability: a Method for Diagnosis of Critical Locations in Transport Infrastructure Systems, Transport Systems Centre, University of South Australia, Australia.
29. Thanh Tung, P(2004). Road vulnerability for earthquakes (A case study of Lalitpur, Kathmandu - Nepal), first supervisor: Ir.M.J.G.Mark Brussel.
30. Tzeng, G. H. & Chen, Y. W. 1998, implementing an effective schedule for reconstructing post-earthquake road network based on asymmetric traffic assignment-an application of genetic algorithm, International Journal of Operations and Quantitative Management, 4(3), 229-46.