نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
کارشناس ارشد زمین شناسی اقتصادی
چکیده
تکتونیک صفحه ای، یک مدل جدید برای طبقه بندی محیط های رسوبی و رخساره های سنگی (Lithofacies) است. کشور ایران براساس این مدل به چندین واحد مختلف تقسیم می شود و هر واحد حوضه های رسوبی رخساره های سنگی و در نتیجه کانسارهای خاص خود را داراست. فرآیند زایش زیفت در پوسته قارهای ایران مرکزی و در طول اینفراکامبرین با تشکیل کانسارهای آهن، نیکل، کبالت، مس و منیزیت همراه بوده است. کمربند کوه زایی البرز حاصل بسته شدن اقیانوس پالیستوتیتس و محل تصادم خرد قاره ایران با صفحه توران است. در این کمربند حوضه های نوع فورلند (foreland basins) محل تشکیل ذخایر ذغال هستند. فعالیت های ولکانیکی دوران سوم کانسارهای تیپ آتشفشانی و رگ های را در البرز بوجود آمده است.
کمربند کوه زایی زاگرس در اثر فرورانشی پوسته اقیانوس نیوتتیس در زیر خرد قاره ایران و طی برخورد خرد قاره و سپر عربستان شکل گرفته و همچنان پویا است. در این کمربند کوهزایی، دشت خوزستان و کمربند چین خورده زاگرس محل تمرکز انبوه ذخایر بر هیدروکربوری است. افیولیت های زاگرس مرتفع جایگاه ذخایر کرومیت هستند. ناحیه سنندج- سیرجان یک حوضه جلوی قوس ولکانیکی (Forearcbasin) است و کمربند معدنی اصفهان- ملایر برروی این ناحیه، حاوی اندیس های بیشماری از کانسارهای ولکانو رسوبی سرب و روی است و بالاخره کمربند ولکانیکی ارومیه- دختر قوس آتشفشانی سیستم فرورانشی پوسته اقیانوس نیوتتیس محسوب می شود. و در ایران به کمربند مسی معروف است.
بلوک لوت قسمتی از خرده قاره ایران است و توده های گرانیتی دیوریتی زاهدان- ده سلم و بزمان محصول حاشیه قاره ای فعال محسوب می شوند که باز شدن اقیانوس نیوتتیس شکل گرفته و حاوی کانی سازهای قلع و تنگستن هستند. کمربند ولکانو پلوتونیکی در حاشیه جنوبی بلوک لوت قوس آتشفشانی حاصل از فرورانشی پوسته اقیانئس نیوتتیس محسوب می شود. این کمربند ولکانیکی میزبان کانسارهای مس و مولیبدن پرفیزی است.
مجموعه رخساره های کوهستان های شرق ایران محصول باز شدن حوضه ای بین قطعات قاره ای است. این حوضه با زایش پوسته اقیانئس همراه بود و افیولیت های آن برای کرومیت پتانسیل بالایی دارند. کانسارهای پنبه نشوز و منیزیت نیز از ویژگی های این افیولیت ها است.
شناخت پراکندگی ذخایر معدنی در واحدهای تکتونیکی و رخساره های سنگی مختلف، راهنمای اکتشافی مناسبی برای پیگیری ذخایر معدنی محسوب می شود.
عنوان مقاله [English]
The Role of Tectonics in Dispersion of Iran's Mineral Resources
نویسنده [English]
- Reza Farhadi
Master of Economic Geology
چکیده [English]
The plate tectonics is a new model for classification of sedimentary environments and lithofacies. Based on this model, Iran is divided into several different units, and each unit has its own sedimentary basins of lithofacies and, as a result, specific mines. The rift birth process in the Central Iranian Plateau crust and during Infra-Cambrian has been associated with formation of iron, nickel, cobalt, copper and magnesite mines. The Alborz orogenic belt is the result of closure of the Tethys Sea and is considered to be the site of collision of the Iranian Plate with the Turan Plate. In this belt, foreland basins are the site for the formation of coal reserves. Volcanic activities of the third era have brought about mines of volcanic and vein type in the Alborz.
The Zagros orogenic belt has been formed and is still dynamic due to submergence of the crust of the New Trthys Ocean under the micro-continent of Iran and during the collision of this micro-continent and the shield of Arabia. In this orogenic belt, Khuzestan plain and the folded Zagros belt are the focus of massive reserves of hydrocarbons. High Zagros ophiolites are sites of chromite reserves. Sanandaj-Sirjan area is a fore-arc basin, and the Isfahan-Malayer mineral belt in this area contains countless indices of lead and zinc sedimentary volcanic mines. Finally, the volcanic belt of Urumieh-Dokhtar is considered as the volcanic arc of the shell subduction system of the New Tethys Sea, and it is known in Iran as the copper belt.
The Lut block is part of the Iranian micro-continent, and the Diorite granite masses of Zahedan - Dehslam and Bazman are considered to be products of active continental margin, have been formed with the opening of the New Tethys Sea and contain tin and tungsten minerals. Plutonic volcanic belt at the southern edge of the Lut block is considered as a volcanic arc caused by submergence of the crust of the New Tethys Sea. This volcanic belt is a great source of copper and molybdenum copper deposits.
The lithofacies complex of Iran’s eastern mountains is the product of the opening of the basin between continental parts. This basin was accompanied by formation of oceanic crust, and its ophiolites have high potentials for chromite. Magnesite and asbestos ore mines are also among the characteristics of these ophiolites.
Study of dispersion of mineral reserves in tectonic units and different lithofacies is considered as an appropriate guide for seeking mineral resources.
)