بررسی و مقایسه تاب آوری اجتماعات از پیش ایجاد شده و اجتماعات برنامه ریزی شده به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعه موردی: شهر نورآباد و مسکن مهر شهر نورآباد

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران

2 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس

4 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران

10.22131/sepehr.2019.36620

چکیده

مدیریت بلایای طبیعی نیازمند شناخت ماهیت، ارزیابی  های دقیق، برنامه  ریزی و سپس ارائه راهکار مناسب است. امروزه اکثر برنامه  ریزی  های صورت گرفته در زمینۀ مدیریت زلزله به بازۀ زمانی حین و بعد از وقوع بحران محدود شده است و کمتر به برنامه  ریزی  های پیش از وقوع زلزله توجه می  شود. از میان برنامه  های کاهش مخاطرات می  توان تاب  آوری را برنامه  ای دقیق  تر و موفق  تر به دلیل توجه آن به ابعاد اجتماعی، نهادی، اقتصادی و کالبدی یک شهر دانست. هدف این مقاله اولویت  بندی و بررسی تاب  آوری شهر نورآباد و مسکن مهر نورآباد است. برای رسیدن به این هدف، از تکنیک ترکیبی AHP-VIKOR استفاده شده است. روش تحقیق این مقاله توصیفی- تحلیلی و ابزار جمع  آوری اطلاعات شامل مطالعات اسنادی و پیمایشی از طریق توزیع پرسشنامه است. در این پژوهش با بهره  گیری از تکنیک وایکور، نظر ساکنان شهر نورآباد و مسکن مهر نورآباد برای تعیین ارزش و اهمیت معیارها، با هم ترکیب شده و با استفاده از روشAHP وزن نهایی معیارها با اعمال وزن حاصل در میزان معیارها محاسبه شده است. با اعمال وزن حاصل در میزان اولیه  ی معیارها و تلفیق شاخص  های وزنی، شهر نورآباد و مسکن مهر از لحاظ تاب  آوری اولویت  بندی شده  اند.
نتایج حاصل از این پژوهش نشان می  دهد که شهر نورآباد بر اساس شاخص  های مربوط به 763/0 = S و 49/0= R  و 966/0= Q بالاترین سطح تاب  آوری و مسکن مهر نورآباد 666/0= S  و 272/0= R  و 626/0= Q  پایین  ترین سطح تاب  آوری را داشته  اند. با توجه به شاخص Q شهر نورآباد (اجتماعات از پیش ایجاد شده) در ابعاد اجتماعی، نهادی، اقتصادی و کالبدی در زمینه تاب  آوری در برابر مخاطرات طبیعی (زلزله) نسبت به مسکن مهر نورآباد (اجتماعات برنامه  ریزی شده) در وضعیت مطلوب  تری قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating and comparing the resilience of pre-created and planned communities to reduce the impacts of natural disasters (earthquake) (Case study: Nourabad County and Maskan-e Mehr of Nourabad City)

نویسندگان [English]

  • Yaghob Abdali 1
  • Ahmad Pourahmad 2
  • Milad Amini 3
  • Isaac Khandan 4
1 Ph.D. Student of Geography and Urban Planning, University of Tehran
2 Professor of Geography and Urban Planning, Faculty of Geography, University of Tehran
3 Ph.D. student of Geography and Urban Planning, Tarbiat Modares University
4 Ph.D. student of Geography and Urban Planning, University of Tehran
چکیده [English]

Extended Abstract:
Introduction: Natural disasters have always been considered to be a great challengefor sustainable development throughout the world. Consequently, the paths to this development through the vulnerability reduction patterns are very important. Therefore, it is particularly important to reduce the risks of these disasters and necessary to consider a proper position in the national policy-making of countries in order to provide an appropriate condition for the effective reduction of the risks in different levels. Most of the plans made in the field of earthquake management are limited to the time interval during and after the occurrence of the crisis and less attention is paid to the pre-disaster planning. Among the plans for the risk reduction, resilience can be considered a more accurate and successful plan due to its consideration of social, institutional, economic, and physical aspects of a city. In fact,it aims to reduce the vulnerability of the communities and prepare people to face the risks caused by natural disasters. The management of natural disasters requires understanding their nature, accurate assessments, planning and finally providing proper strategies. Hence, it is very important to explain the relationship between resilience in natural disasters (such as earthquake) and reducetheir impact given the results that it might have and the emphasis of this analysis on the aspect of resilience.
Materials & Methods:The present study is an applied study in terms of purpose and is adescriptive survey type in terms of research method. Documentary method based on library studies and survey approach with a questionnaire tool was used to collect the research data. The assessment criteria for the resilience of urban communities were first determined in the present study. Then, a questionnaire was designed and distributed among the residents of Nourabad and Maskan-e Mehr in order to prepare the initial matrix for these criteria. The study population consists of the residents of Nourabad and Maskan-e Mehr of this city. Cochran's formula was used to estimate the sample size. According to the initial results of the census conducted in 2016, the population of Nourabad, including the residents of Maskan-e Mehr, was 66417. Therefore,given this population, the sample size was obtained to be 384 for the city of Nourabad using Cochran’s formula and the sample size for Maskan-e Mehr was obtained to be 500 households with household dimension of 5.5, given the number of households settled in Maskan-e Mehr until the end of 2017. The sample size was estimated to be 340 people for Maskan-e Mehr using Morgan’s table,. The scoring basis of the criteria was based on Likert 5-point scale with1 representing very low, 2 low, 3 medium, 4 high, and 5 very high. Finally, the average point of this questionnaire was considered as the initial matrix for VIKOR model. In the proposed method, the final weight of the criteria was determined based on AHP pair-wise comparison matrix. Finally, the criteria were ranked based on VIKOR technique procedure. In general, the findings of the current research were analyzed through hierarchy analysis and integration of the indices using VIKOR technique.
Results & Discussion:In the first step, the raw data of each criterion associated with the resilience of Nourabad County and Maskan-e Mehr, which were extracted from the questionnaire, were used and the decision-making matrix was created. In the second step, Equation (1) was used to obtain the weight normalization matrix for Nourabad and Maskan-e Mehr. In the third step, AHP method was used for the weighting of the normalized matrix and determining the weight of the indices. The weights of the proposed indices were determined by the residents of Nourabad County and Maskan-e Mehr and were calculated using the AHP method in Excel 2013 software and were assigned to each index. After determining the weight of the criteria, the values of the normalized matrix for each option was multiplied by the weight of the criteria and consequently, the weighted normalized matrix was obtained. In order to determine the best and worst values for the criteria, equations (2) and (3) i.e. determining the positive and negative ideal points were used. Equations (4) and (5) were used to calculate the distance of the options from the ideal solution. Finally, VIKOR index (Qi) was used to rate the resilience of Nourabad County and Maskan-e Mehr based on the distance from the ideal solution. Generally, the views of the residents of Nourabad and Maskan-e Mehr were combined through VIKOR method to determine the value and importance of the criteria and the final weights of the criteria were determined using the AHP method. Applying the obtained weight on the initial values of the criteria and combining the weight indices, Nourabad County and Maskan-e Mehr were prioritized in terms of resilience.
Conclusion:The results obtained from VIKOR technique showed that this method, as one of the multi-criteria decision-making method, has capabilities including multi-attribute utility theory or non-ranking methods. On this basis and after calculating the weights through hierarchy analysis process and using VIKOR technique, the difference in the resilience of Nourabad County and Nourabad Maskan-e Mehr was determined. Based on the calculations and the associated indices, Nourabad County has the highest resilience level with S=0.763, R=0.49, and Q=0.966, whilethe Maskan-e Mehr of this city has the lowest resilience with indices S=0.666, R=0.272, and Q=0.626. Given the Q index, Nourabad County (pre-created communities) has a more favorable condition in terms of resilience against natural disasters (earthquakes) compared to the Maskan-e Mehr of this city (planned communities) in social, institutional, economic, and physical aspects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • resilience
  • VIKOR technique
  • AHP Model
  • Maskan-e Mehr
  • Nourabad City

مراجع

  1. بدری، فرجی سبکبار، جاودان، شرفی؛ سیدعلی، حسنعلی، مجتبی و  حجت‌اله (1391). رتبه‌بندی سطح پایداری نقاط روستایی بر اساس مدل وایکور (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان فسا- استان فارس). فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 26: 20- 1.
  2. پوراحمد،  ابدالی، صادقی، الله قلی پور؛ احمد، یعقوب، علیرضا، سارا (1397). سنجش و تحلیل فضایی مؤلفه‌های تاب‌آوری کالبدی در بافت مرکزی شهر همدان با استفاده از خودهمبستگی فضایی موران. فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال سوم، شماره 5، پیاپی 9: 104- 92.
  3. پوراحمد، زنگنه شهرکی، ابدالی، الله قلی پور؛ احمد، سعید، یعقوب، سارا (1396). نقش طراحی محیطی در پیشگیری از وقوع جرائم شهری (مطالعه موردی: شهر نورآباد). فصلنامه دانش انتظامی لرستان، سال پنجم، شماره اول: 136- 111.
  4. جلالی، تارا (1391). بازسازی تاب‌آور پس از زلزله 1382 بم از دیدگاه طراحی شهری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: فلاحی، علیرضا. دانشگاه شهید بهشتی، گروه معماری و شهرسازی.
  5. حبیبی، پوراحمد، مشکینی؛ کیومرث احمد، ابوالفضل (1392). بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری. نشر انتخاب، چاپ دوم، تهران.
  6. رضایی، محمدرضا (1389). تبیین تاب‌آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعه موردی: کلانشهر تهران. رساله دکتری، استاد راهنما: رفیعیان، مجتبی و عسگری، علی. دانشگاه تربیت مدرس، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری.
  7. رضایی، کمائی‌زاده، سرائی؛ محمدرضا، یعقوب، محمدحسین (1393). اولویت‌بندی تناسب مکان گزینی پروژه‌های مسکن مهر شهر یزد با استفاده از رهیافت ترکیبی . فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال چهارم، شماره 11: 124- 105.
  8. زبردست، اسفندیار (1380). کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. فصلنامه هنرهای زیبا، شماره 10: 21- 13.
  9. زنگنه شهرکی، زیاری، پور اکرمی؛ سعید، کرامت‌اله، محمد (1396). ارزیابی و تحلیل تاب‌آوری کالبدی منطقه 12 شهر تهران در برابر زلزله با استفاده از مدل FANP و ویکور. فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، سال پانزدهم، شماره 52: 101- 81.
  10. زیاری، حسینی؛ کرامت‌اله، سید مصطفی (1395). ارتباط بین زیست‌پذیری و تاب‌آوری در محلات کلانشهر مشهد. فصلنامه خراسان بزرگ، سال هفتم، شماره 23: 26- 11.
  11. سلمانی مقدم، امیر احمدی، کاویان؛ محمد، ابوالقاسم، فرزانه (1393). بررسی نقش برنامه‌ریزی کاربری اراضی در بهبود تاب‌آوری لرزه‌ای جوامع شهری (مطالعه موردی: شهر سبزوار). فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال پنجم، شماره هفدهم: 34- 17.
  12. صادقی، علیرضا (1397). تحلیل فضایی تاب‌آوری کالبدی بافت‌های فرسوده شهری با رویکرد مدیریت بحران (مطالعه موردی: منطقه 10 شهر تهران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما احمد پوراحمد. دانشگاه تهران، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری.
  13. علیزاده، مهدی (1395) ارزیابی آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شهری کوهدشت با رویکرد پدافند غیرعامل. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: امانپور، سعید. دانشگاه شهید چمران اهواز، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری.
  14. غلامی، حیدری سورشجانی، سلیمی، برهمن؛ یونس، رسول، زهرا، وحیده (1397). برنامه‌ریزی با رویکرد تاب‌آوری شهری. انتشارات دانشگاه کاشان، چاپ اول، کاشان.
  15. کریمی ساوجبلاغی، فاطمه (1396). کاربست رویکرد تاب‌آوری در مجموعه مسکن مهر در مواجهه با مخاطرات طبیعی با تأکید بر بعد کالبدی- محیطی (مطالعه موردی: مجموعه مسکن مهر بهاران سنندج). استاد راهنما: علیزاده، هوشمند. دانشگاه کردستان، گروه مهندسی شهرسازی.
  16. کلانتری، خلیل (1393). مدل‌های کمی در برنامه‌ریزی (منطقه‌ای، شهر و روستایی). انتشارات فرهنگ سوم، چاپ سوم، تهران.
  17. نقدی‌پور بیرگانی، معصومه (1391). بررسی میزان تاب‌آوری نسبت به کاهش اثرات سیلاب‌های شهری، مطالعه موردی: شهر اهواز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد،استاد راهنما: فیروزی، محمدعلی. دانشگاه شهید چمران اهواز، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری.
  18. نیکمرد نمین، برک پور، عبدالهی؛ سارا، ناصر، مجید (1393). کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب‌آوری، مطالعه موردی: منطقه 22 تهران. فصلنامه مدیریت شهری، دوره 13، شماره 37: 34- 19.
  19. وزین، نرگس (1386). نقش دانش بومی و نوین در کاهش آسیب‌های محیطی در روستاها (مطالعه موردی: بخش خورش رستم). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا. دانشگاه تربیت مدرس، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی.
20. Adger, N. (2000) “Social and Ecological Resilience: are They Related?” Progress in human geography, 24(3), pp. 347-364.

21. Adger, W. N., Hughes, T. P., Folke, C., Carpenter, S. R., & Rockström, J. (2005). Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309(5737), 1036-1039.‏

22. Aghajani Bazzazi, A., Osanloo, M. and Karimi, B. 2011. Deriving preference order of open pit mines equipmentthrough MADM methods: Application of modified VIKOR method, Expert Systems with Applications, 38(3): 2550-2556.

23. Ainuddin, S., & Routray, J. K. (2012). Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36.

24. Alberti, M. (2005). The effects of urban patterns on ecosystem function. International regional science review, 28(2), 168-192.‏‏

25. Allan, P., & Bryant, M. (2010, March). The critical role of open space in earthquake recovery: a case study. In EN: Proceedings of the 2010 NZSEE Conference (2010, Nueva Zelandia) (pp. 1-10).‏

26. Amaratunga, D., & Haigh, R. (2011). Post-disaster Reconstruction of the Built Environment: Rebuilding for resilience. John Wiley & Sons.‏

27. Antonioni, G., Spadoni, G., & Cozzani, V. (2007). A methodology for the quantitative risk assessment of major accidents triggered by seismic events. Journal of hazardous materials, 147(1-2), 48-59.‏

28. Coghlan, A., & Norman, S. (2004). Trans-Tasman collaboration setting the new recovery agenda. Australian Journal of Emergency Management, The, 19(4), 3.‏

29. Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., & Webb, J. (2008). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global environmental change, 18(4), 598-606.‏

30. Davis, I. (2005). The application of performance targets to promote effective earthquake risk reduction strategies. In 13thWorld Conference on Earthquake Engineering (pp. 1-6).‏

31. Davis, I., & Aysan, Y. (1992). Disasters and the small dwelling-process, realism and knowledge: Towards an agenda for the International Decade for Natural Disaster Reduction (IDNDR). In Disasters and the Small Dwelling Conference (pp. 8-22). James and James.‏

32. Folke, C., Carpenter, S., Walker, B., Scheffer, M., Elmqvist, T., Gunderson, L., & Holling, C. S. (2004). Regime shifts, resilience, and biodiversity in ecosystem management. Annu. Rev. Ecol. Evol. Syst., 35, 557-581.‏

33. Henstra, D., Kovacs, P., McBean, G., & Sweeting, R. (2004). Background paper on disaster resilient cities. Toronto: Institute for Catastrophic Loss Reduction.‏

34. Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 4(1), 1-23.

35. http:// www. ema.org, accessed August 2001. Emergency Management Australia (EMA).

36. Huang, J. J., Tzeng, G. H., & Liu, H. H. (2009). A revised VIKOR model for multiple criteria decision making-The perspective of regret theory. In Cutting-Edge Research Topics on Multiple Criteria Decision Making (pp. 761-768). Springer, Berlin, Heidelberg.‏

37. Keck, Markus & Sakdapolrak, Patrick (2013) “What is social resilience? Lessons learned and ways forward,” ERDKUNDE: Scientific Geography, 67(1), pp. 5-19.

38. Longstaff, P. H., Armstrong, N. J., Perrin, K., Parker, W. M., & Hidek, M. A. (2010). Building resilient communities: A preliminary framework for assessment. Homeland Security Affairs, 6(3), 1-23.‏‏

39. Maguire, B.; Hagan, P. (2007) “Disasters and communities: understanding social resilience,” the Australlian journal of emergency management, 22 (2), pp. 16-19.

40. Marana, P., Eden, C., Eriksson, H., Grimes, C., Hernantes, J., Howick, S., ...& Pyrko, I. (2019). Towards a resilience management guideline—Cities as a starting point for societal resilience. Sustainable Cities and Society, 101531.‏

41. Mayunga, J. S. (2007). Understanding and applying the concept of community disaster resilience: a capital-based approach. Summer academy for social vulnerability and resilience building, 1, 16.‏

42. Sapirstein (2006) Social Resilience: The forgotten element in disaster reduction, Available on http:// acds.co.za/Jamba/Sapirstein.

43. Sayadi, M.K, Heydari, M., and Shahanaghi, K. 2009. Extension of VIKOR method for decision making problem with interval numbers, Applied Mathematical Modelling, 33(5): 2257-2262.

44. UN/ISDR. 2002. Disaster reduction and sustainable developement: understanding the links between vulnerability and risks to disasters related to developement and environment. World Summit on Sustainable Developement (Johannesburg, 26 august- 4 september 2002) 24 pp.

فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی « سپهر»

دوره 28، شماره 110
تابستان 1398
صفحه 147-161

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار