نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی شهرسازی، گرایش برنامه ریزی شهری، دانشگاه علامه طباطبایی تهران-ایران

2 دانشیار شهرسازی برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشگاه علامه طباطبایی تهران-ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای انسانی، گرایش برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان-ایران

چکیده

تهراندرمنطقهای حادثه خیز قراردارد که احتمال وقوع زلزله و بروز خسارت های گسترده در نتیجة آن، بسیار زیاد است. گسلهایتهرانازمناطقپرتراکمویاازنزدیکیآنهاعبورمیکندودرصورت فعال شدن این گسلها امکانوقوعخسارتهای فراوان بسیار زیاد است. یکی از این مناطق مهم، منطقه یک شهر تهران است که به سبب قرارگیریدر دامنههای جنوبی البرز و گسل «مشا-فشم» و گسل«شمال تهران »، ساخت وساز در ارتفاعات، جمعیت، تمرکز سرمایه، برجهای بلند مرتبه در ارتفاعات، معابر کم عرض، ترافیک سنگین جادهها، رعایت نشدن قوانین ساخت و ساز در اکثر موارد؛ نیازمند برنامهریزی به منظور پیشگیری از بحران میباشد. با توجه به اینکه بیشتر صدمات ناشی از زلزله به سبب عدم مقاومت فیزیکی بافت، عدم امکان امدادرسانی و عدم توان برگشت پذیری بوده و ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم با وضعیت نامطلوب کالبدی دارد، مقاله حاضر میکوشد تا با ارزیابی آسیبپذیری کالبدی و تعیین پهنههای آسیب پذیر، مؤثرترین راهبردهای نیل به ارتقاء کیفیت ایمنی محیط کالبدی دربرابر زلزله احتمالی را ارائه نماید.بدین منظور با استفاده از شاخصهای پنج گانه(تراکم جمعیتی،خطر پذیری کاربری اراضی،کیفیت ابنیه،عمرابنیه، دسترسی به مراکزامداد و نجات)لایههای اطلاعاتی هریک از متغیرهای مذکور تولید شد و با بهرهگیری از روش تحلیل سلسله مراتبیIHWP درمحیط Arc GIS اینلایهها تلفیق گردیده و موقعیت منطقه یک شهر تهران در برابر زلزله مورد ارزیابی قرار گرفت.یافتهها نشان داد که بافت کالبدی منطقه یک دربرابرزلزله احتمالی شرایط نسبتاً ایمن دارد. نواحی 9و7 و5 بسیار ایمن،نواحی4 و6و10ایمن ونواحی 2و8  ایمنی متوسط و،نواحی 1و 3 از نواحی با ایمنی پائین و در معرض حادثه ارزیابی شدند. به طور کلی شمال این منطقه، دارای معابر و خیابانهای کم عرض و ساختمانهای بلند مرتبه، بافتهای فرسوده و اماکن مخروبه و... از نقاط نا امن و آسیبپذیر در برابر زلزله است.بنابراین براساس اصول مدیریت شهری درحال حاضر تراکم فروشی غیر اصولی شهرداری تهران در این منطقه و روند رو به رشد جمعیت، اصلیترین زنگ خطر جدّی برای حیات منطقه تلقی میگردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessment of Physical Vulnerability of the Texture in District 1 of Tehran city against possible Earthquakes using "IHWP" method and "GIS" system

نویسندگان [English]

  • shahabadin isalou 1
  • Gholamreza Latifi 2
  • VAHID GOODARZY 3

1 Master Degree Student of urban planning,Allam-e-Tabatabaei University of Tehran-Iran

2 Associate Professor urban planning Planning,Allam-e-Tabatabaei University of Tehran-Iran

3 Master Degree Student of geography and urban planning, University of Esfahan- Iran

چکیده [English]

Abstract
Confronting natural disasters and managing that by using the most efficient means, have always been subjected to deliberation, investigation and examination from various aspects. But, a comprehensive and locative analysis on the spur of the moment is always an essential act that must be taken.In this field, geographic information system is capable through integrating information of providing a comprehensive analysis and identification of the zones which require attention and have been very effective. Among natural disasters, earthquake is very unpleasant and leaves the highest mortality rates, hence, its management is very important, especially in the urban context. Most injuries from the earthquake due to the physical resistance of tissue, the impossibility of relief and incapability of reversibility had been in direct or indirect connection with undesired structural situations. This paper tries to offer the most effective strategies to achieve a higher quality of physical safety against potential earthquakes through assessment of physical vulnerability and determine vulnerable zones.
Materials & Methods:
Using the five indicators, (population density, land use risks, quality of buildings, age of buildings, access to the centers of  relief and rescue) information layers of  each of these variables were produced and these layers were integrated using the Analytic Hierarchy Process IHWP in Arc GIS environment, and the location of district 1 was evaluated  against earthquakes.
Results & Discussion:
Findings show that the physical texture of district 1 in Tehran is relatively safe against possible earthquakes, districts 9, 7 and 5 are very safe,districts 4, 6 and 10 are safe, and districts 2 and 8 are moderately safe. Districts 1 and 3 were assessed as areas with low safetyand subjected to disaster. In general, the north of this area has narrow passageways and streets, high-rise buildings, worn out textureand ruined sites, which is unsafe and vulnerable to earthquakes.
Conclusion:
Based on the principles of urban management,non-standard sales of building density by the municipality of Tehran in this area and the growing trend of population is considered to be the main problem and a serious threatening alarm to the life of the region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Earthquake
  • Physical Vulnerability
  • The IHWP method
  • District 1 of Tehran city
1- اسمیت، کیت (1382)، مخاطرات محیطی، ترجمة ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی نژاد، انتشارات سمت.
2- امیدعلی، تقوایی، بیدرام؛ اسماعیل، مسعود و رسول،(1393) بهسازی بافت‌های فرسوده شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 29،شماره سوم پائیز 1393
3- تاجیک، زینب (1388) تحلیل فضایی و مکان یابی مجموعه‌ها و مراکز ورزشی شهر اصفهان، پایان‌نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، استاد راهنما: دکتر علی زنگی آبادی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اصفهان.
4- ترابی، شیعه و حبیبی؛ کمال، اسماعیل و کیومرث (1389)،  بررسی آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله  با استفاده از  روش تحلیل  سلسله مراتبی معکوسIHWP  و GIS مورد مطالعه: منطقه 6 شهرداری تهران، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام 2010 .
5- تیموری، محمود، (1383) مدیرت بحران در بافت‌های تاریخی، ضمیمه ماهنامه شهرداری ها، شماره 61 ، ویژه نامه شماره 1
6- جایکا(1379)،«گزارش نهایی پروژه پهنه بندی لرزه‌ای تهران بزرگ» مرکز مطالعات زلزله وزیست محیطی تهران بزرگ و آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن.
7- حبیبی، شیعه و ترابی؛ کیومرث، اسماعیل و کمال (1388)،  نقش برنامه ریزی کالبدی در کاهش آسیب پذیری. شهرها در برابر خطرات زلزله، آرمانشهر، شماره3.
8- زنگی آبادی، رضایی، مؤمنی شهرکی و میرزایی؛ علی، میثم، مهدی و سارا (1392)، ارزیابی آسیب‌پذیری بخش مرکزی کلان‌شهرهای ایران در برابر  بحران زلزله با استفاده از مدلIHWP  مطالعه موردی منطقه 3 شهر اصفهان، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال سوم، شماره مسلسل هشتم، تابستان 1392 .
9- زنگی آبادی، تبریزی؛ علی و نازنین (1388)، زلزله تهران و ارزیابی فضایی آسیب پذیری مناطق شهری،  پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 55 ، صفحات 130-.115.
10- سایت اینترنتی شهرداری منطقه یک تهران،  www.region1.tehran.ir.
11- سایت اینترنتی مرکز مدیریت بحران و مساعدت‌های انسانی،  www.cdmha.org
12- سعید نیا،احمد(1387)، «کاربری زمین شهری» نشریه شماره 99، انتشارات مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری، شهرداری تهران.
13- شماعی، حیدرزاده و لطفی مقدم؛ علی، نجمه و بابک (1392)، سنجش عوامل آسیب‌رسانی ناشی از زلزله در منطقه یک شهر تهران با استفاده از GIS، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، دوره 17، شماره 43، صفحه 93-122 .
14- عبداللهی، مجید(1383)مدیریت بحران در نواحی شهری، انتشارات شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور،وزارت کشور.
15- علی آبادی، گیوه چی؛ فلاح  و سعید و همکاران(1392)ارزیابی آسیب‌پذیری بافت تاریخی شهرها در برابر زلزله با استفاده از(GIS)و سیستم اطلاعات جغرافیایی(AHP) روش تحلیل سلسله مراتبی مطالعه ی موردی: محله ی فهادان یزد،دو فصلنامه مدیریت بحران،شماره سوم،بهار وتابستان1395.
16- فلاحی، اسدی؛ علیرضا و سعیده (1395)، پهنه‌بندی آسیب‌پذیری کالبدی بافت کهن کرمان در برابر زلزله احتمالی با استفاده از نرم‌افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش آنتروپی، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره ششم، شماره دوم1395.
17- محمدپور، زالی، پوراحمد؛ صابر، نادر و احمد(1395)تحلیل شاخص‌های آسیب‌پذیری در بافت‌های فرسودة شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله (مطالعة موردی: محلة سیروس تهران)، نشریه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 1، شماره 48 بهار 1395 دانشگاه تهران
18- مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390، شهر تهران. www.amar.org.ir 
19- مشکینی، قادر رحمتی، شعبانزاده؛ ابوالفضل، صفر و رضا (1393) تحلیل آسیب‌پذیری بافت شهری در برابر زلزله، (منطقة مورد مطالعه: منطقة دو شهرداری تهران).پژوهش‌های جغرافیای انسانی دوره 46، شماره4.
20- مهندسین مشاور بافت شهر(1384)، تهیه الگوی توسعه و طرح تفصیلی منطقه و همکاری با شهرداری منطقه یک، دی ماه 1384
21- Charveriat C. (2003), “Natural Disasters in Latin America and the Caribbean: An overview of risk; Inter-American Development Bank”, Research Department Working Papers Series, 434, October2000.
22- Cutter, S. L., Boruff, B. J. & Shirley, W. L. (2003) Social Vulnerability to Environmental Hazards. Social Science Quarterly, 82 (2),242-260.
23- Lewis. (1981), “mitigation preparedness measures, in Disaster and the small Dwelling”, ed. -Lan Davis, pergamon press, oxford. Michigan University.
24-  Rashed, K., Weeks, J. (2003). Assessing Vulnerability To Earthquake Hazards Through Spatial International Journal Of Geographic Information Science Multicriteria Analysis of Urban Areas, 17(6), 547-576
25- Rattien, S. (1990). The Role of Mediain Hazard Mitigation & Disaster Management, Disaster Press, vol.1