نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور

چکیده

اداره سرزمین و کشور به گونه کارآمد از دغدغه‎های اصلی در دنیای امروز سیاست است. چنین هدفی با گزینش مدیران متخصص و تدوین برنامه‎هایی با رویکردهای علمی توسط کارشناسان عملی می‎گردد. در ایران برنامه­ ریزی و اداره سرزمین با برنامه، تاریخ طولانی چند هزار ساله دارد. در تاریخ معاصر شروع برنامه‎ریزی به اواخر دوره قاجاریه باز می‎گردد. از دوره رضا شاه موضوع برنامه‎ریزی و اعمال دیدگاه کارشناسان جدی گرفته شد. در سال­ های قبل از انقلاب اقداماتی برای عمران و آبادانی کشور انجام شد که به طور عمده برنامه محور بودند. برنامه‎های توسعه اقتصادی – اجتماعی پنج ساله از جمله آنها می­ باشد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی تدوین برنامه‎های عمرانی با تأخیر چند ساله شروع گردید. بروز بحران‎هایی چون جنگ تحمیلی، تحریم‎های بین‎المللی از یک سو و تدوین برنامه‎ها با راهبردهای تاکتیکی از طرف دیگر  باعث پدید آمدن مشکلاتی از جمله مهاجرت و خالی شدن روستاها، رشد بی‎رویه شهرها و پیدایش شغل‎های کاذب، تخریب مراتع، پاک تراشی جنگل و.. در مقیاس ملی گردید. بر اثر مجموعه اقدامات گذشته جهت سازماندهی فضای جغرافیائی کشور در طی حداقل 5 دهه گذشته، آثار ویرانگری بر پیکر طبیعت کشور هویدا شده است. امروزه پدیده خطرناک فرسایش عرصه‎های طبیعی را با شدت در می‎نوردد و ویران می‎کند. ایران در دنیا رتبه اول فرسایش را داراست. گسترش سیل در کشور یکی از نتایج نامطلوب تخریب جنگل و مرتع است که هر ساله حجم عظیمی از خسارت مالی و در مواردی جانی را باعث می‎شود. اکثر شهرهای کشور امروزه با مشکلات بی ­شمار شهری و زیست محیطی مواجه هستند و شهروندان در معرض بیماری­ های ناشی از آلودگی محیط زیست شهرها قرار دارند.
این مقاله تلاش می­کند ضمن تبیین اقدامات اساسی برای سازماندهی فضای جغرافیایی کشور در دهه­ های اخیر،  نتایج آنها را ارزیابی نماید. با توجه به مؤلفه‎های مورد بررسی، فرایند حاکم بر پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و علّی بوده است. از روش کتابخانه‎ای بطور عمده برای جمع‎آوری اطلاعات استفاده شده و در این روش علاوه بر منابع و کتاب‎ها برخی از اسناد در حد کشف مورد مطالعه قرار گرفته‎اند. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Environmental Impacts of Political Decision in Geographical Space Organizing in Iran

نویسنده [English]

  • Sohrab Asgari

Payam-e Noor University

چکیده [English]

Managing a country is one of the most important issues in the world. This aim will achieve through evealuated and scientific planning processes. Good fulfillment of the plans will cause positive results. In Iran, palnning and territory management has a long history. In contemporary era, planning was an organization agenda from the Qajar period,. In Reza shah's kingdom planning was an important issue General information office and Statistics Bureau were the first offices founded. Applying regional planning approach was the first steps in governmental economic programs, 5 years planning policy was applied in the Pahlavi period. The Islamic revolution metamorphosed all former political and social structures. Because of Mismanaging of main affaires in the country, many devastating crises appeared. One of the mismanaging was encouraging population increase. Some sensitive laws were ratified and as a result, a migration trend in a vast shape emptied many villages and caused slum and shanty town. Imposed war and international embargoes were 2 samples of big crisis which accelerated migrations. To face job cuts, and also to produce more strategic crops, idea for cultivating in pasture lands and grass lands was approved, This was a formal aggression forests and pasture lands bases. This aggression caused soil erosion in the country and millions tons of soil erode and destroy completely. Deforestation is the main cause of floods in recent years. In other sides mismanaging has caused environmental disasters around the country. The main issue of this article is evaluating of political decision impacts in geographical space organizating from environmental viewpoint in the country in recent decades.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Planning
  • population
  • City
  • Forest
  • erosion
  • environment
1- آسایش، حسین، برنامه ­­ریزی روستایی در ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، 1383.
2- ابراهیم‎زاده، عیسی، نصیری، یوسف، شهرنشینی شتابان روندها و پیامدها، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره 238- 237، خرداد و تیر 1386.
3-امانی، سید مهدی، جمعیت شناسی عمومی ایران، انتشارات سمت، 1380.
4- امین، محمد(گردآورنده)، مجموعه حقوق اساسی و مدنی، تهران، انتشارات خورشید، 1373.
5- بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، جلد سوم، انتشارات اقبال، 1362.
6- بولتن تخصصی اقتصاد ایران، مرکز پژوهش­ های مجلس، شماره سوم، زمستان .1387
7- پوراحمد، احمد، کلانتری خلیل‎آباد، حسین، میره، محمد، بررسی تطبیقی مکان گزینی شهرهای جدید در حوزه کلانشهر تهران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 17 و 18، تابستان 1387  .
8- حافظ‎ نیا، محمدرضا، احمدی‎پور، زهرا، قادری حاجت، مصطفی، سیاست و فضا، انتشارات پاپلی، مشهد، 1389.
9- روزنامه ایران، 12 آبان 1386 – روزنامه کیهان، سوم و چهارم مهرماه، 1358 و دوم دیماه، 1358.
10- زنجانی، حبیب الله و رحمانی، فریدون، راهنمای جمعیت شهرهای ایران 1375- 1335، وزارت مسکن و شهرسازی، 1378.
11- سازمان مدیریت و برنامه‎ریزی، مجموعه گزارش­ های همایش چالش‎ها و چشم‎اندازهای توسعه ایران، دفتر چهارم، 1381.
12- سایت معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس­ جمهور(سازمان برنامه و بودجه)،www.spac.ir
13- سرتاج، مجید، پروژه مدلسازی آلودگی آبخوان دشت شازند اراک، پروژه تحقیقاتی، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه اصفهان، 1387.
14- شکوئی، حسین، اندیشه­ های نو در فلسفه جغرافیا، انتشارات گیتا شناسی، 1376.
15- عسگری، سهراب، مقدمه ای بر ژئوپولیتیک محیط زیست، انتشارات نویسنده، اراک، 1389.
16- عسگری، سهراب، اثرات زیست محیطی تمرکز صنایع در اراک، طرح پژوهشی، دانشگاه پیام نور مرکز اراک، 1388.
17- عسگری، سهراب، رحمت‎الله بهرامی، جغرافیای انسانی ایران(1)، انتشارات دانشگاه پیام نور،1390.
18- نمکی، محمد، شادفر، صمد، عرب خدری، محمود، بررسی برخی از عوامل مؤثر در تخریب منابع آب و خاک و پیامدهای اقتصادی-اجتماعی آن در کشور، مجموعه مقالات همایش ملی فرسایش و رسوب، تهران، شهریور 1384 .
19- مجتهدزاده، پیروز، عسگری، سهراب، جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک (مبانی و ایران)، انتشارات دانشگاه پیام نور، 1384.
20- مهدوی، مسعود، جغرافیای روستائی ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، 1390.
21- مرکز آمار ایران، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 ،1376.
22- مطیعی لنگرودی، سیدحسن، جغرافیای اقتصادی ایران(صنایع)، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد،1383 .
23- نظری، علی اصغر، بررسی علل و اثرات رشد سریع جمعیت و نقش نامطلوب آن در توسعه اقتصادی-اجتماعی ایران، مجله پژوهش‎های جغرافیائی، شماره 44، بهار 1382.
24-نگرشی کوتاه بر سیر تکامل استان­ ها تا سال 1370 و اجرای قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری، وزارت کشور.
25- نوراللهی، طاها، توزیع و طبقه بندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماری­ های 1375- 1335، مرکز آمار ایران، 1382.
26- موسی خانی، مرتضی، منشی زاده نائین، مسعود، اصول و مبانی نظام نوین بودجه در ایران، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، 1388.