نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

چکیده

تحقیقات نشان می‌دهد که حدود یک سوم سطح خشکی‌های جهان را مناطق خشک تشکیل می‌دهد و ایران اسلامی نیز در منطقه‌ی خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است که غیر از حاکم بودن خشکی، بخش قابل توجهی از آن یعنی در حدود بیست و پنج میلیون هکتار از اراضی کشور، برابر 15 درصد اراضی را زمین‌های شور به خود اختصاص داده است. لیکن از این فراتر، آن چه بر این معضل و بلکه مصیبت غم بار می‌افزاید این است که اکثر رودخانه‌های موجود دایمی و فصلی و یا موقتی ایران نیز شور می‌باشد و نیز تعداد زیادی از دریاچه‌های مهم داخلی سرزمین هم دارای آب شور هستند. از طرفی، جهت نیاز روز به روز، از آب‌های زیرزمینی برداشت بیشتری می‌شود. از جمله این که در سال آبی 85-1384 میزان تخلیه‌ی منابع آب‌های زیرزمینی79837 میلیون متر مکعب بوده که نسبت به سال آبی 84-1383 به میزان 5/2 درصد افزایش داشته است. عدم بهره‌گیری صحیح و بی‌رویه از آب های زیر زمینی، خود سبب شور شدن آب‌های شیرین می‌گردد.
استان‌ها و شهرهای نیمه جنوبی کشور و حاشیه کویر، آب شور فراوانی دارند و کم آبی و شوری آب و در کنار آن شوری خاک، حتی به روستاهای کشاورزی هم رسیده و زمین‌ها را از حیض انتفاع خارج ساخته است. اکثر قنات‌های کشور به ویژه قنات‌های بخش جنوبی و حاشیه‌ی کویرخشک گردیده و از حدود 40000 رشته قنات موجود در کشور، در سال 1385 تعداد آنها به36307 رشته رسیده است. زمین‌های زیادی بایر و متروکه گردیده‌اند. برداشت بی‌رویه و بدون برنامه‌ریزی مدون آب قنات‌ها، چشمه‌ها و آب‌های زیرزمینی شیرین، از طریق چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق (جمعاًّ 588743 چاه) سبب شده به شدت آب‌های شیرین محدود و به مرور بر میزان آب شور اضافه شود و به دنبال خود بحران کم آبی و بحران خشکی زایی افزایش یابد. این چالش خود زنگ خطری از یک بحران عظیم کم آبی است و برنامه‌ریزان و مسؤولین باید از این بحران به عنوان یک تکلیف شرعی و الهی و وظیفه‌ای خطیر، به چاره‌جویی دلسوزانه و مسؤولانه بیاندیشند و تا دیر نشده جهت حفظ کشاورزی و کشاورزی روستایی، مدیریت مطلوبی در صیانت و جلوگیری از هدر رفت آب‌ها و آلودگی آنها اعمال نمایند که در این مقاله مختصراً به آن پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Iranian agricultural vulnerability to dry and semi-arid geographic location and damage to rural agriculture.

نویسنده [English]

  • Ghaffar Fallahtabar

Graduate student of Islamic Azad University, Karaj Branch

چکیده [English]

Researches indicate that around one third of lands are located in arid areas and Islamic republic of Iran is also located in arid and semi-arid area of the world. Apart from aridity, a significant part of the country, i.e. around 25 million hectares are wastelands. But beyond this most permanent, seasonal and temporal rivers and many important inland lakes have saltwater which worsen this sad situation. On the other hand, more water is extracted from groundwater sources to satisfy ever increasing demands. For example, 79837 million m3 water was extracted from ground water resources in 2002-2003 water year which compared to 2001-2002 water year has increased up to 2.5 percent. Inappropriate and wasteful use of groundwater also results in salinization of freshwater resources.
Southern provinces and cities bordering the desert have lots of saltwater. Water shortage and water saltiness along with salt salinization have even reached agricultural villages and lands are no longer profitable. Most aqueduct, especially those in southern parts of the country and those bordering the desert have dried. There were around 40000 aqueduct which reached 26307 in 2004. Many lands are now barren and desolate. Irregular and unplanned extraction of water from aqueducts, springs and freshwater resources by deep and semi-deep wells have decreased freshwater resources to a great degree and have gradually increased saltwater, water shortage crisis and drought crisis. This crisis is an alarm indicating a massive crisis of water shortage. Planners and authorities should see this crisis as an important religious and divine responsibility and try to find a compassionate and responsible solution. Before it is too late, they should manage and protect water resources, try to preserve rural agriculture and avoid wasting water and polluting its resources, which are shortly discussed in the present article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agriculture
  • rural agriculture
  • semi-arid
  • arid
  • saltwater and freshwater
  • development
1- آسایش، حسین (1372)، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور.
2- اسماعیل نیا، حسین (1384)، توسعه کشاورزی ایران، تهدیدها و فرصت ها، مؤسسه  پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی.
3- اسماعیل نیا، حسین (1388)، بررسی و تحلیل نقش مالکیت و نظام بهره برداری در توسعه ی کشاورزی روستایی، مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی.
4- بتولی، حسین (1370)، بررسی خصوصیات بوم‌شناسی گیاه مرتعی، مجموعه مقالات بحران‌های زیست محیطی، واحد علوم و تحقیقات اهواز.
5- پاپلی یزدی، محمد حسین و امیر فرشاد ابراهیمی(1381)، نظریه‌های توسعه روستایی، انتشارات سمت.                                   
6- توسلی، غلام عباس (1375)، جامعیت مفهوم توسعه، مجموعه مقالات سمینار جامعه‌شناسی و توسعه، جلد دوم، انتشارات سمت.
7- جداری عیوضی، جمشید ( 1359)، جغرافیای آب‌ها، انتشارات دانشگاه تهران.
8- دوفومیه، مارک  (1374)، جغرافیا و سیاست‌های ارضی، نشرنیکا، مشهد.
9- دیاس. هیران.دی (1370)، درسنامه برنامه‌ریزی توسعه روستایی، انتشارات وزارت جهاد سازندگی.
10- ذوقی، محمدرضا (1375)، توسعه پایدارکشاورزی و رسالت ترویج، ماهنامه جهاد، سال 16.
11- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، طرح توسعه روستایی ایران، بی‌تا، 1375.
12- طالب، مهدی (1367)، نقش واحدهای بهره‌برداری خانوادگی در توسعه‌ی کشاورزی، مجموعه مقالات کنگره بررسی مسائل کشاورزی ایران.
13- عباسپور، مجید و فریده عنابی (1380)، بحران‌های زیست محیطی و برنامه‌ریزی توسعه پایدار در ایران، مجموعه مقالات بحران زیست محیطی ایران و راه‌های بهبود آن، واحد علوم و تحقیقات اهواز.
14- علیجانی، بهلول و محمد رضا کاویانی (1371)، مبانی آب و هواشناسی، انتشارات سمت.
15- کردوانی، پرویز (1371)، منابع و مسائل آب در ایران، جلد دوم، آب‌های شور مسائل و راه‌های استفاده از آنها، نشر قومس.
16- کردوانی، پرویز (1371)، جغرافیای خاک‌ها، دانشگاه پیام نور.
17- کردوانی، پرویز (1371)، مناطق خشک، جلد دوم، خاک‌ها، انتشارات دانشگاه تهران.
18- کردوانی، پرویز (1380)، سمینار درسی کشاورزی و توسعه‌ی پایدار برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران.
19- نجفی، غلامعلی (1384)، سخنرانی در اولین همایش نظام بهره‌برداری کشاورزی در ایران، وزارت جهاد کشاورزی.
20- ولایتی، سعداله ( 1386)، جغرافیای آب‌ها، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.