نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده جغرافیاى دانشگاه تهران

چکیده

با مرورى بر تاریخچه شهر مشهد ملاحظه مى‏شود که این شهر متوالیا مورد حمله و هجوم قرار مى‏ گرفته است، به همین دلیل ساخت استحکامات، برج وبارو براى حفاظتش در مقابل حملات دشمنان امرى ضرورى بود.
اکثر جغرافى نویسان، سیاحان و مأموران سیاسى- نظامى دول بیگانه مشهد را فقط از نظر شکل و سیماى عمومى‏ اش توصیف کرده و حداکثر ویژگی هاى دفاعى آن را برشمرده ‏اند.
در میان گزارش ­هاى مختلف، گهگاهى به بافت کالبدى شهر مشهد که آشفته بوده و تنها معبر عمومى و مهم آن به نام خیابان که در آن به صورت منظم ساخته شده بود برمى‏ خوریم. با توجه به نقش سیاسى- دفاعى مشهد و استقرار والى یا حاکم منطقه در این شهر، علاوه بر شاخص بودن کالبدى مجموعه حرم امام رضا(ع)، کاخ والى که معمولاً در ارک این شهر واقع بوده است با سایر ابنیه شهرى تفاوت هایى داشته است.

عنوان مقاله [English]

Physical Evolution of Mashhad

نویسنده [English]

  • Hosein Hataminejad

Assistant Professor, Department of Geography, University of Tehran

چکیده [English]

Looking at the history of Mashhad, it is noted that this city had been frequently invaded; therefore the construction of fortifications and guarding towers was essential for its protection against the attacks of enemies.
Most geographers, tourists and military-political agents of foreign states have described Mashhad only in terms of its general appearance, and they have at most enumerated its defensive characteristics.
Among various reports, sometimes we find the physical tissue of the city, which was disorganized, and we notice the street as the only public and important passage built on a regular basis. Considering the political-defensive role of Mashhad and the establishment of the governor or ruler of the whole region in this city, it is noticed that in addition to physical prominence of the shrine of Imam Reza, the governor's palace which was usually located in the Ark of this city, has been also distinctive in comparison with other urban structures.

1 - اشراق، عبدالحمید، طرح جامع مشهد، وزارت مسکن و شهرسازى، 1350.
2 - اعتمادالسلطنه، صنیع الدوله، محمدحسن خان، مطلع الشمس، تارخ ارض اقدس و مشهد مقدس در تاریخ و جغرافیاى مشروح بلاد و اماکن خراسان، با مقدمه و فهارس و اهتمام تیمور برهان لیمودهى، جلداول و دوم، انتشارات فرهنگسرا، زمستان 1362.
3 - الیس، سى، اچ، دخالت نظامى بریتانیا در شمال خراسان (1919-1918)، ترجمه کاوه بیات، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى (پژوهشگاه) تهران، 1372.
4 - بارنز، الکس، سفرنامه بارنز، ترجمه حسن سلطانى فر، بنیاد پژوهشهاى اسلامى، آستان قدس رضوى، مشهد، 1366.
5 - بقیعى، غلامحسین، مزار میرمراد، نمایى از مشهد قدیم، انتشارات گوتنبرگ، تهران، چاپ اول 1373.
6 - بینش، تقى، جغرافیاى محله‏اى مشهد، مجله دانشکده ادبیات مشهد، سال سیزدهم، شماره دوم، شماره مسلسل50، تابستان 1356.
7 - حافظ ابرو، شهاب الدین عبداله خوافى، جغرافیاى تاریخى خراسان در تاریخ حافظ ابرو، تصحیح غلامرضا و رهرام، انتشارات اطلاعات، تهران 1370.
8 - خادمیان، کاظم(مترجم)، مشهد، فصلنامه تحقیقات جغرافیایى، شماره 27، زمستان 1371.
9 - دالمانى، هانرى رنه، سفرنامه از خراسان تا بختیارى، جلد2، ترجمه غلامرضا سمیعى، نشر طاووس، تهران ،1378.
10 - سعیدى رضوانى، عباس، جغرافیاى شهرى، شهرمشهد، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانى مشهد، سال اول، شماره‏هاى 2 و3، بهار 1344.
11 - سلطان زاده، حسین، فضاهاى شهرى در بافتهاى تاریخى ایران، دفتر پژوهشهاى فرهنگى با همکارى شهردارى تهران، 1370.
12 - سمیعى، غلامرضا، سفرنامه از خراسان تا بختیارى(هانرى رنه دالمانى)، جلددوم، نشر طاووس، تهران، 1378.
13 - سیدى، مهدى، تاریخ شهر مشهد، «از آغاز تا مشروطیت»، انتشارات جامى، مشهد، 1378.
14 - شرکت سهامى کتابهاى جیبى، دایره المعارف فارسى، جلد2، بخش 2 (م-ى)، تهران، 1374.
15 - کرزن، جرج،ن، ایران و قضیه ایران، جلداول، ترجمه غلامعلى وحید مازندرانى، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، تهران، چاپ چهارم، 1373.
16 - لاکهارت، لورنس، مشهد، ترجمه عباس سعیدى رضوانى، مجله دانشکده ادبیات مشهد، سال دوم، شماره‏هاى 2و3 شماره پیاپى 7، تابستان و پاییز 1345.
17 - لسترنج،گ، جغرافیاى تاریخى سرزمینهاى خلافت شرقى، ترجمه محمود عرفان، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، تهران، چاپ سوم، 1367.
18 - مک گرگر،س ام،شرح سفرى به ایالت خراسان، جلداول، ترجمه مجید مهدى زاده،انتشارات آستان قدس رضوى، مشهد، 1366.
19 - هدایت، رضاقلى خان،تاریخ روضه الصفاى ناصرى، جلد10، کتابفروشى مرکزى و خیام، تهران، 1349.