نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه ارومیه

2 دانشیار برنامه ریزی شهری، دانشگاه صنعتی مالک اشتر

چکیده

برنامه‌ های توسعه مهمترین ساز وکار حکومت برای تحقق عدالت در جامعه است. به همین دلیل توجه اساسی به عدالت اکولوژیکی، اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و فرهنگی در برنامه نویسی و تنظیم آن در چارچوب عدالت اسلامی به ساخت‎یابی عادلانۀ جامعه و تعالی و پیشرفت متوازن در همۀ ابعاد، عرصه ها، قشرها و مناطق مختلف جغرافیایی کشور منجر می شود. در این راستا، برنامه های آمایش سرزمین چارچوب مهمی در پیشرفت متوازن جامعه در تمام ابعاد و ساماندهی نابرابری های منطقه ای به شمار می روند. هدف از این پژوهش، اولویت سنجی شاخص های عدالت اسلامی ایرانی در تحقق آمایش سرزمین و توسعۀ متعادل در ایران است. نوع پژوهش بنیادی ـ کاربردی و روش به کار رفته توصیفی ـ تحلیلی است. شاخص های بررسی عدالت، 35 شاخص عدالت اکولوژیکی، کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی است. جامعۀ آماری 31 استان کشور است. ابزار گردآوری اطلاعات، مطالعۀ اسناد و مدارک و داده های سرشماری های عمومی نفوس و مسکن در شاخص های مختلف می‎باشد. جهت تجزیه و تحلیل داده‎ها از مدل‎های تحلیل شبکه و مدل‎سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. نتایج حاصل از مدل تحلیل شبکه نشان می‎دهد، شاخص‎های عدالت اقتصادی با مقدار 282/0 بیشترین نقش را در نابرابری‎های منطقه‎ای در بین استان‎های کشور دارد. چرا که در اغلب شاخص‎های مورد مطالعه تفاوت هایی به لحاظ چگونگی توزیع ثروت و درآمد، گسترش فقر، سرانۀ درآمد خانوارها وجود دارد که منجر به عدم تحقق عدالت در جامعه می‎شود. همچنین یافته‎های تحلیلی مدل‎سازی معادلات ساختاری نشان می‎دهد، مؤلفه‎های عدالت اقتصادی در مناطق مختلف کشور بسیار متفاوت می‎باشد. بر اساس برآورد ضرایب استاندارد شدۀ مدل ساختاری تحقیق و سطح معناداری (079/0 =) است که بیانگر تأثیرات عوامل اقتصادی بر روی نابرابری‎های منطقه‎ای در کشور با ضریب مستقیم و مثبت 86/0 (51/9) است. می‎توان گفت این نابرابری‎ها ناشی از عدم رعایت تعادل و توازن در کشور است و عدم توازن در منابع، فعالیت‎ها، امکانات، جمعیت، خدمات و یا انباشتگی در برخی نقاط جمعیتی از جمله کلانشهرها قابل مشاهده است که با عدالت و توزیع عادلانۀ خدمات و امکانات در تناقض می باشد و منجر به زیر سؤال رفتن عدالت اجتماعی می‎گردد. در نهایت راهبردهایی جهت ساماندهی نابرابری‎های منطقه‎ای در چارچوب عدالت اسلامی و تحقق عدالت سرزمینی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Prioritization of the Islamic-Iranian Justice Indices in Realization of Land Use Planning and Balanced Development in Iran

نویسندگان [English]

  • Mir Najaf Mousavi 1
  • Mahdi Modiri 2

1 Associate professor, Ouromiyeh University

2 Associate professore, Malek-e Ashtar University of Technology

چکیده [English]

Development plans are the most important mechanism of government for the realization of justice in society. For this reason, focusing on ecological, economic, physical, social and cultural justice in programming and setting it within the framework of Islamic justice leads to the formation of an equitable society and the balanced promotion and progress in all dimensions, areas, strata and various geographical regions of the country. In this regard, land use planning programs are considered as important framework forthe balanced development of the society in all aspects and organizing regional disparities. The purpose of this research is to prioritize the indices of Islamic-Iranian justice in realizing land use planning and balanced development in Iran. The type of research is applied-fundamental, and the applied method is descriptive-analytical. Evaluation Indicators of Islamic-Iranian justice are 35 ecological, physical, economic, social, and cultural justice indexes. The statistical population is 31 provinces of the country. The data collection tool is the study of documents and information of general population and housing censuses in various indicators.Network analysis model and structural equation modeling were used to analyze the data.. The results of the network analysis model show that economic justice indexes with the highest value of 0.282have the greatest role in regional inequalities among the provinces of the country, because in most of the indicators studied, there are differences in terms of wealth and income distribution, the spread of poverty, the income of households per capita, which lead to the lack of justice realization in the society. Also, the analytical findings of structural equation modeling show that the components of economic justice in different regions of the country are very different. Based on the estimated standardized coefficients of the structural model of the research, the level of significance is equal to 0.079 which indicates the effects of economic factorson regional inequalities in the country with a direct and positive coefficient of 0.86 (9.51). It can be said that these inequalities are due to disregarding the balance in the country, and imbalances areevident in resources, activities, facilities, population, services or accumulation in some population areas including metropolises which arein contradiction with the Islamic justice and fair distribution of services and facilities and leads to questioning social justice. Finally, strategies for organizing regional inequalities within the framework of Islamic justice and the realization of territorial justice have been presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic justice
  • Land use planning
  • Balanced Development
  • social justice
  • Iran
ابراهیم‎زاده، موسوی و کاظمی‌زاد؛ عیسی، میرنجف، شمس‌الله (1391) تحلیل فضایی نابرابری‎های منطقه‎ای میان مناطق مرزی و مرکزی ایران، فصلنامة ژئوپلتیک، سال هشتم، شمارة اول.
باقری، علی (1388) معیارهای توزیع درآمد و عدالت، فصلنامه نامه مفید، شماره 13.
برقعی، نغمه (1388)، اخلاق و الگوی مصرف منابع طبیعی از دیدگاه اسلام و تأثیر آن برمحیط زیست، اولین همایش ارزش‌ها و اخلاق زیست محیطی در اسلام، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران.
پایلی یزدی، محمد حسین (1383)، عدالت اجتماعی وتوسعه وکاربرد فلسفه وایدئولوژی در آمایش سرزمین، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، مشهد، شماره74.
پورسعید، فرزاد (1384)، فراگیری و پایداری؛ اصول راهنمای تحقق عدالت اجتماعی در ایران 1404، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال نهم، شمارة دوم.
پورمحمدی و زالی؛ محمدرضا و نادر (1388)، تحلیلی بر نابرابری‎های منطقه‎ای و آینده‎نگاری توسعه (مطالعة موردی: استان آذربایجان شرقی)، مجلة جغرافیا و برنامه‎ریزی، سال 15، شماره 32.
توکلی‌نیا و شالی؛ جمیله، محمد (1391)، نابرابری‎های منطقه‎ای در ایران، فصلنامة آمایش محیط، شماره 18.
جمالی، قنبری و ‌پور محمدی؛ فیروز، ابوالفضل و محمدرضا (1387)، نگرشی بر مفهوم نابرابری و مفاهیم مرتبط با آن در مطالعات اجتماعی و اقتصادی، فصلنامة مدرس، برنامه‎ریزی و آمایش فضا، دورة چهاردهم، شماره2.
حکمت‌نیا و موسوی؛ حسن و میرنجف (1383)، بررسی و تحلیل روند تغییرات سطوح توسعه و نابرابری‎های ناحیه‎ای در استان یزد طی سال‎های 1375-1355، مجلة جغرافیا و توسعه، دورة دوم، شماره 4.
خواجویی، محسن (1389)، رفاه اجتماعی و نابرابری‎های جغرافیایی در سایة عدالت، بخش مطالعات اجتماعی، روزنامة مردم سالاری.
رضایی، محمدحسین(1391)، مطالعه عدالت اجتماعی در برنامه‌های توسعه از نگاهی نو، دوفصلنامه علمی وپژوهشی عدالت اسلامی، سال بیستم، شماره2.
ضرابی و موسوی؛ اصغر و میرنجف (1389)، تحلیل فضایی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری یزد، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 97.
طالش انسان‎دوست، فرشته (1385)، بررسی تراکم جمعیت در استان گیلان طی سال‎های 1385-1345، استانداری گیلان، معاونت برنامه‎ریزی و اشتغال، دفتر امار و اطلاعات.
عبدالله‌زاده و شریف‎زاده؛ غلامحسین و ابوالقاسم (1391)، سطح‎بندی توسعة منطقه‎ای در ایران (کاربرد رهیافت شاخص ترکیبی)، مطالعات و پژوهش‎های شهری و منطقه‎ای، شماره 13
لطفی، منوچهری میاندوآب و آهار؛ صدیقه، ایوب  و حسن (1392)، شهر و عدالت اجتماعی: تحلیلی بر نابرابری‎های محله‎ای (مورد مطالعه: محلات مراغه)، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، سال 28، شمارة 2. و همکاران، 1392: 70
مرتضوی کاخکی، حقیقی و مهدوی عادلی؛ مرتضی، ایمان و محمدحسین (1393)، مجلة اقتصاد و توسعة منطقه‌ای سال بیستم، دورة جدید، شمارة 5.
مرکز آمار ایران (1390)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
مرکز تحقیقات استراتژیک (1388)، بررسی تأثیر یارانه‌ها و هدفمندسازی آن بر رفاه و عدالت اجتماعی، معاونت پژوهش‎های اقتصادی، گروه پژوهشی عدالت و رفاه اقتصادی. 
مظلوم خراسانی، عظیمی هاشمی؛ محمد و مژگان (1390)، توسعه و نابرابری‎های اجتماعی در هند، فصلنامة مطالعات جهان، دورة اول، شمارة 2.
موسوی، میرنجف (1391)، شکل پایدار شهر و عدالت اجتماعی (مطالعة موردی شهر میاندوآب)، پژوهش‎های جغرافیای انسانی، شمارة 80.
هوشمند، عصفوری و ملکی؛ محمود، مهدی و مریم (1389)، ابزارهای اقتصادی تحقق عدالت اجتماعی و اقتصادی با تأکید بر اندیشه‎های امام علی (ع)، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکدة علوم اداری و اقتصادی.