نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد جغرافیا

چکیده

از مسائل بسیار مهم و حیاتی در نواحی بیابانی و نیمه بیابانی وجود منابع آب  و استفاده مناسب از آن‌ها است. از سال‌های بسیار دور شهر قم با کمبود آب مواجه بوده است که جهت برطرف شدن این مشکل اقدام به احداث سد پانزده خرداد بین شهر قم و دلیجان کرده‌اند. این سد در معرض رسوب گذاری زیاد است. بدیهی است این رسوبات سبب پرشدن سد و کوتاه شدن عمر مفید آن می‌شود. از این رو مطالعه پتانسیل فرسایش‌پذیری در بالادست حوضه ضروری است. بنابراین از جمله اهداف اصلی این تحقیق پهنه‌بندی حوضه آبخیز با توجه به میزان حساسیت سازندها به فرسایش و نقش آن‌ها در تشکیل رسوبات جدید می‌باشد. برای این منظور ابتدا با کمک نقشه‌های توپوگرافی 1:50000، مرز حوضه آبخیز سد پانزده خرداد مشخص شد. سپس به دقت بر روی نقشه زمین شناسی 1:50000 قم-دلیجان، پیاده شد. پس از تهیه نقشه‌های زمین شناسی، آبراهه ها، بارش، ژئومورفولوژی(پیکرشناسی زمین)، شیب و نفوذپذیری خاک از حوضه مورد مطالعه، به صورت  رقومی درآمدند و سپس با استفاده از تکنیک‌های امتیاز دهی و تلفیق لایه‌ها (Overlay Index)، شدت فرسایش‌پذیری به کمک سیستم GIS در حوضه آبخیز سد پانزده خرداد تهیه شد. در این مقاله  مشخص گردید که واحد‌های حساس به فرسایش شدید، به صورت وسیعی اغلب در قسمت مرکزی حوضه استقرار دارد و حجم عظیمی از خاک  این حوضه نیمه بیابانی، درحال رسوب گذاری در مخزن سد پانزده خرداد می‌باشد. در پایان مقاله نیز چند راهکار منطقی برای کنترل وکاهش فرسایش‌پذیری خاک عنوان شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Erosion potential

نویسنده [English]

  • Ashraf Mandani

Geoghraphy

چکیده [English]

Water resources and their appropriate exploitation are among important and critical issues in deserts and semi-desert areas. Qom has always faced water shortage and Panzdah-e Khordad Dam was built between Qom and Delijan to resolve the problem. This dam faces lots of sedimentation. This inevitably results in dam filling and shortening of its useful life. Therefore, studying erodibility potential in upstream basin is essential. The present study primarily seeks to divide the basin into different zones based on formations sensitivity to erosion and their role in the creation of new sediments. To reach this goal, boundaries of Panzdah-e Khordad Dam basin were identified using 1:50000 topographic maps. Then, it was carefully implemented on 1:50000 geological map of Qom-Delijan. After producing geological maps, channels, precipitation, geomorphology, slope and soil permeability were digitalized. Then, erodibility intensity in Panzdah-e Khordad Dam basin was produced using GIS, layer scoring and integrating techniques (Overlay index). Results indicate that sensitive units with severe erosion cover a vast area of central basin and a large volume of soil in this semi-desert area is sedimenting in Panzdah-e Khordad Dam reservoir. Finally, the article proposes some logical solutions to control and reduce erodibility of soil.

کلیدواژه‌ها [English]

  • GIS
  • basin
  • Erodibility
  • Panzdah-e Khordad Dam
- احمدی،ح. 1374، ژئومورفولوژی کاربردی(فرسایش آبی انتشارات دانشگاه تهران،ص605.
- حسینخانی،ح.،زارعی،ه.، 1389،پهنه‌بندی یا پتانسیل فرسایش‌پذیری در حوضه آبریز سد شهریار میانه با استفاده از GIS، ارائه شده در دومین مقالات همایش دانشجویان جغرافیا.
- رفاهی،ح.، 1385،فرسایش آبی، انتشارات دانشگاه تهران.
فیض نیا،س،احزان،ک.،قاسم،ر.، بررسی میزان فرسایش در حوضه آبخیز دماوند به کمکGIS، فصلنامه رسوب و سنگ شناسی، شماره سوم،1387.
-کردوانی،پ.، 1376،جغرافیای خاکها، انتشارات دانشگاه تهران،چاپ هفتم-صفحه 178-180.
- کریمی ،ح. مطالعات رسوب شناسی بلوکی (زیر حوضه رودخانه حنا سمیرم)، پایان نامه، دانشگاه شهید بهشتی، صفحات 179-180.
- علیزاده،ا.، 1383، اصول هیدرولوژی کاربردی،چاپ هفدهم،صفحه 695.
- مقصودی،م.،حبیبی.ح.،1388،پهنه‌بندی فرسایش خاک و برآورد رسوب در حوضه آبخیز مریم نگار با استفاده ار مدل‌های تجربی، پژوهش‌های علوم زمین،شماره1، 1389.
- نقشه توپوگرافی1:50000 قم،1387،سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- نقشه توپوگرافی1:50000 دلیجان،1387،سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
Bayramin,I.,Dengis,O.,Parlak,M.,(2003). “Soil erosion assessment with ICONA
Model:Case study:Beypazari areaTurk,j, Agric, For.,(27), pp:105-116
Owengh,M(2003).” Landuse planning and integrated management of natural  hazards inGolestan province, Seminar onfloods hazard prevention and mitigation, 15-16 january, Gorgan, Iran, Abstract, pp:9
D .Agostini, Luca., 2008. Fluid Dynamics of Cavitation Turbopum, Springe, Verlag,35 lp
Franzi,L.,Bianco,G. 2001. A Statistical Method to predict Debris Flow Depositted Volues on a Debris Fan, vol, 26 No 9 , Published by Elsever Science Ltd, p.683-