نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه پیام نور

2 کارشناس ارشد تاریخ تشیع قم

چکیده

جغرافیای تاریخی شیعه یکی از موضوعات مورد توجه در سال های اخیر است که ویژگی و امتیاز  خاص این بُعد از مباحث اجتماعی- تاریخی، توجه به جغرافیای اقشار مختلف شیعه همزمان با پرداختن به سیر تحولات تاریخی این مهم می‌باشد. بررسی این موضوع از آن نظر حایز اهمیت است که از جایگاه و موقعیت اجتماعی شیعیان در جهان اسلام و تأثیرات آن بر تحوّلات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی عالم اسلامی شناختی بهتر و دقیق‏تر در اختیار محقق قرار می‏دهد. در این پژوهش با در نظر گرفتن  کشورهای شیعه نشین در طول قرون اسلامی، به موضوع فوق خواهیم پرداخت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Historical geography of Shi'a in the first centuries

نویسندگان [English]

  • Seyyed Hasan Ghoreyshi 1
  • Saeid Asgari 2

1 Payam-e Noor University

2 MA

چکیده [English]

Historical geography of Shia has attracted attention of many. The special importance and benefit of this dimension of social-historical discussions is considering the geography of different classes of Shia population while investigating its historical evolutions. This is especially important since it provides researchers with a better and more precise understanding regarding social position and situation of Shia in the Islamic world and its influence on social, political and cultural changes in the Islamic world. The present article will focus on this issue considering Shiit countries throughout Islamic history.

کلیدواژه‌ها [English]

  • historical geography
  • historical resources
  • human geography
  • Shia
- بارتلد، ویلهلم، جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار،تهران، 1377
-بختیاری، سعید، اطلس‌ کامل‌ گیتاشناسی: سیاسی، طبیعی، اقتصادی‌،سازمان جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی،تهران،1369
-محرمی، غلامحسن، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغری، مرکز انتشارات موسسه امام خمینی، قم،1389
-حموی، یاقوت، معجم البلدان، کتابخانه الکترونیکی دانشکده علوم و حدیث
-مقدسی، ابوعبدالله، احسن التقاسیم، دارالفکر، بیروت، 1408 ق
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، لبنان، دارالفکر، 1408 ق
-شانه‌چی، حسن، فصلنامه شیعه‌شناسی، سایت نور مگ
-ابن‌الفقیه، ابوبکر احمد، مختصر البلدان، ح. مسعود، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1349.
- دینوری، ابو حنیفه، اخبار الطوال، لیدن، بریل، 1888 م.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، دارالکتب العلمیه، 1419 ق.
- جعفری، حسین محمّد، تشیّع در مسیر تاریخ، ترجمه آیه‌اللهی، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، 1374.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه؛ ، بیروت، دارالتعارف، 1406 ق.
- جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا صفوی، تهران، مهارت، 1387.
-  بغدادی، خطیب،  تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1979.
- ابن جوزی، المنتظم، بیروت لبنان، داراحیاء التراث العربی، 1996.
- جعفریان، رسول، جغرافیای انسانی شیعه، قم، انصاریان، 1371.
- موسوی، حسن، زندگی سیاسی و فرهنگی شیعیان بغداد، بوستان کتاب قم، 1381.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی فرهنگی، 1360.
- طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک ، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم ، بیروت، دارالتراث،1417 ق.
- مفید، محمد بن نعمان، الجمل، تحقیق سید على میرشریفى، چاپ اول، قم، مکتب الاعلام الاسلامى، 1413 ق.
- مکّی، محمود علی، تشیّع در اندلس، رسول جعفریان، قم، انصاریان، 1376.
- ابن‌کثیر، البدایه‌ والنهایه، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، کتابخانه الکترونیکی، cgie.org.ir.
- کشی ، محمدبن‌عمر، رجال الکشی، فاضل میبدی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، 1382.
- قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، تاج‌الدین قمی، قم، مرکز قم‌شناسی کتابخانه آیت‌الله مرعشی، 1385.
- شوشتری، قاضی نورالله، محافل المومنین فی ذیل مجالس المومنین، محمد شفیع حسینی عاملی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1383.
- تنوخی،م ُحسِّن بن علی تنوخی ، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة ، احمد حسینی ، قم 1401ـ
- جیهانی، ابوالقاسم بن احمد، اشکال العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، تهران، دانشگاه تهران،1340.
- بلخی، مسالک وممالک، محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1373.
- طبرسی، ابومنصور، احتجاج، تهران، اسلامیه، 1362.
- نصربن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق کاشانی سید فرج‌الله بن هاشم ، چاپ سنگی ، تهران ، 1300 ق و تحقیق عبدالسلام محمد هارون ، قاهره ، 1382 ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1407 ق.
- ابن حوقل، محمد، صورةاللارض، کراموس، لیدن، 1938 م.
- نجاشى، ابوالحسین احمد: رجال، تحقیق محمد جواد نایینى، چاپ اول، 1408ق، بیروت
- مستوفی، حمدالله، نزهة القلوب، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، طهوری، 1336
- فرخ یار، حسین، مجموعه تاریخی مذهبی مشهد اردهال، هیئت امناء سلطان علی بن محمد باقر(ع)، چاپ اول، 1369 ش،
- ابن اثیر،عزالدین علی، الکامل فی التاریخ، دارالکتب العلمیه، 1418 ق
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست طوسی ،چاپ اول، موسسه نشر الفقاهه، شعبان المعظم 1417.
- طوسی، محمد بن‌حسن، اختیار معرفةالرجال کشی،چاپ چهارم،دانشگاه،  مشهد، مرکز نشر آثارعلامه مستفوی، مشهد 1348ش.
- جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ترجمه آیة‌الله‌زاده شیرازی، تهران، امیرکبیر، 78.
- بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهق، فیاض علی اکبر، دانشگاه مشهد، 1369.