نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدرس جغرافیا در مرکز تربیت معلم امام جعفرصادق(ع) بجنورد

چکیده

این تحقیق به منظور بررسی علل سیل‌گیری روستای فرطان از توابع شهرستان اسفراین و معرفی کارایی ژئومورفولوژی در ارائه روش‌های سازه‌ای مدیریت سیلاب، انجام شد. با توجه به وضع موجود، در ارائه راهکارهای کنترل سیل عمدتاً از روش‌های سازه‌ای به ویژه طراحی کانال‌ها، پل‌ها و مخزن تأخیری استفاده شد. به منظور طراحی این سازه‌ها ابتدا با استفاده از رابطه دیکن1 و با توجه به آمار ایستگاه هیدرومتری رودخانه بیدواز، دبی حداکثر لحظه‌ای سیلاب سالانه با دوره‌های بازگشت مختلف به دست آمد. سپس با استفاده از رابطه مانینگ2 ابعاد مقاطع سازه‌ها جهت عبور سیلاب با دوره بازگشت 5 و 500 ساله تعیین گردید و در نهایت از حاصلضرب سرعت متوسط جریان با مساحت مقاطع، دبی آنها در این سیلابها تعیین گردید. نتایج نشان می‌دهد که غیر از شرایط طبیعی چون رژیم بارش، نفوذناپذیری سازندها، تراکم زهکشی، فقر پوشش گیاهی و شیب دامنه‌ها، عوامل انسانی نظیر نحوه‌ی استقرار و توسعه‌ی روستا روی واحد مخروط افکنه، تغییر مسیر و تلفیق آبراهه‌ها، قوس‌های غیرضروری در کانال‌ها و عدم توجه به بیشترین بارندگی محتمل3 در احداث سازه‌ها، مسبب تشدید سیل‌گیری روستا بوده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که هرگونه تغییری در ابعاد، انواع و شکل هندسی شبکه زهکشی حوضه‌های آبخیز باید با لحاظ نمودن مبانی نظری دانش ژئومورفولوژی انجام گیرد و این گرایش از جغرافیای طبیعی از توان بالایی در پیشنهاد روش‌های سازه‌ای مدیریت سیلاب برخوردار است.

عنوان مقاله [English]

Flood management techniques based on geomorphological capabilities in rural areas Case study: Fartan village From the functions of the city of Esfarayen

نویسنده [English]

  • Teimur Ja'fari

Teacher of Geography at Teaching Center of Imam Jafar Sadeq in Bojnourd

چکیده [English]

The present article aims to investigate causes of flooding in Esfarayen County and introduces different applications of geomorphology in providing structural methods of floodwater management. Considering the present situation, structural methods like canals, bridges and retarding reservoirs are used for introducing flood controlling methods. In order to design these structures, maximum annual instant discharge was calculated using Dakin equation and statistics received from Bidvaz River hydrological station. Then, sections of the buildings and their dimensions were determined for a return period of 5 to 500 years using Manning relation and finally discharge was calculated by multiplying average current velocity to section area. Results indicate that apart from natural factors like precipitation regime, impermeability of formations, drainage density, vegetation poverty and slope, human factors like settlement and development of villages across fans, redirection and integration of waterways, unnecessary arches in canals and ignoring probable maximum precipitation in construction intensify flooding in villages. According to the findings, any changes to the dimensions, types and forms of drainage network must be in accordance with geomorphological theories. Moreover, this subfield of physical geography is especially potential in proposing structural methods for floodwater management.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fartan village
  • floodwater management
  • structural methods
  • Geomorphology
  • rural areas
1-آل‌شیخ، علی اصغر؛ محمدجعفرسلطانی، حسین هلالی،1382. کاربرد GIS در مکانیابی عرصه‌های پخش سیلاب. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، سال دوازدهم، شماره سوم.
2- معاونت عمرانی استانداری خراسان شمالی، ستاد بازسازی و حوادث غیرمترقبه، 1386. گزارش خسارات سیل‌های اخیر خراسان شمالی، ص12.
3- رفاهی، حسینقلی، 1375. فرسایش آبی و کنترل آن (چاپ اول). انتشارات دانشگاه تهران، (شابک8-3718-03-946)، ص305.
4- شرکت سهامی آب منطقه‌ای خراسان شمالی با همکاری شرکت مهندسین مشاور کاوش پی مشهد، 1386. جلد اول مطالعات تعیین حریم و بستر رودخانه بیدواز اسفراین (مطالعات هواشناسی و هیدورلوژی)،ص1.
5- صداقت، محمود؛ حسین معماریان، 1381. زمین  شناسی فیزیکی (جلداول: فرآیندهای بیرونی) انتشارات دانشگاه پیام نور،(شابک0-820-455-964)، ص 281.
6- علوی پناه، سیدکاظم،1385. سنجش از دور حرارتی و کاربرد آن در علوم زمین(چاپ اول). انتشارات دانشگاه تهران،(شابک 9-5363-03-964)، ص230.
7- غیور، حسنعلی،1377. سیل و مناطق سیل‌خیز در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، مقاله شماره‌ی 354: 120-101.
8- کوک، آر.یو؛ جی.سی. دورکمپ،1990. ژئومورفولوژی و مدیریت محیط (جلداول)، ترجمه شاپور گودرزی نژاد، 1377.انتشارات سمت،(شابک 9-299-459-964)، ص275.
9- اسمیت، کیت،1996.مخاطرات محیطی، ترجمه ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی نژاد،1382. انتشارات سمت، (شابک 2-719-459-964)، ص15.
10- محمودی، فرج اله، 1374. ژئومورفولوژی دینامیک(چاپ دوم). انتشارات دانشگاه پیام نور، ص84.
11- مقیمی، ابراهیم،1385. ژئومورفولوژی شهری(چاپ اول). انتشارات دانشگاه تهران،(شابک6-5311-03-964)، ص264.
12- وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، سازمان جغرافیایی، نقشه توپوگرافی 50000/1 برگ اسفراین.
13- ولایتی، سعداله،1374. جغرافیای آبها و مدیریت منابع آب(چاپ اول). انتشارات خراسان،ص52.
14- Bheshem, Ramlal, Serwan, M.J.Baban, 2008.Developing a GIS based integrated approach to flood management in Trinidad, West Indies. Environmental Management 88,1131-1140.
15- Chih-Chiang, Wei, Nein-Sheng, Hsu,2008. Multireservoir real-time operations for flood control using balanced water level index method. Environmental Management 88,1624-1639.
16- Fi-John, Chang, Kai-Yao Chang, Li-Chiu, Chang, 2008. Counterpropagation Fuzzy-neural network for city flood control system. Hydrology 354-611.